Historia zielonych dachów jest długa, niemal tak długa jak historia budownictwa. Od zawsze ludzie okładali murawą swoje domy aby chronić je przed zimnem i deszczem. Ogrody na dachach były znane już w VI w p.n.e. – wiszące ogrody Semiramidy. Zielone dachy zyskały ogromną popularność w niegościnnej Skandynawii, gdzie stosowano je jako ochronę przed niską temperaturą oraz w Niemczech i na Śląsku, gdzie zabezpieczały przed pożarem.

W XX wieku zielone dachy zostały odkryte na nowo przez Le Corbusiera. Według jego pomysłu wspólna przestrzeń na dachu, dostępna dla mieszkańców obiektu, miała stanowić istotną przestrzeń rekreacyjną i wspólnototwórczą. Jednak szczególnie prężny rozwój dachów zielonych nastąpił na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, kiedy ekolodzy zaczęli bić na alarm, a zrównoważony rozwój każdego roku coraz bardziej zyskuje na znaczeniu. Ogrody na dachach stały się odpowiedzią na postępującą degradację środowiska w przestrzeni zurbanizowanej. Dużą rolę odegrał również dynamiczny wzrost poziomu życia, stwarzając większe zapotrzebowanie na przestrzeń zieloną w otoczeniu. Obecne trendy wskazują na to, że za przykładem Europy Zachodniej i Skandynawii zielonych dachów będzie w Polsce będzie coraz więcej, swoją pracą, publikacjami i doradztwem staramy się popularyzować ten trend.

Zalety ogrodu na dachu

Aranżując ogród na dachu możemy odzyskać w sensie przyrodniczym i rekreacyjnym część powierzchni przeznaczonej pod zabudowę. Zalet tego typu kształtowania przestrzeni miejskiej jest bardzo wiele. Korzystne jest to także ze względu o przepisy dotyczące zagospodarowania terenu. Część działki, która ma pozostać wolna od zabudowy, określana jest terminem „teren biologicznie czynny”. Według definicji jest to teren z nawierzchnią ziemną urządzoną w sposób zapewniający naturalną wegetację, a także 50% powierzchni tarasów i stropodachów z taką nawierzchnią.

Ogród na dachu pozwala jednak nie tylko uzyskać dodatkową powierzchnię biologicznie czynną, czy efektownie ukryć urządzenia sanitarne i wentylacyjne, ale stanowi też izolację dachu, która dodatkowo redukuje dobowe i roczne wahania temperatury oraz pochłania decybele, a nawet szkodliwe gazy i pyły znajdujące się w aglomeracjach miejskich. Zielony dach chroni materiały z których wykonana jest izolacja, a zmniejszając wahaniom temperatury zapobiega uszkodzeniom materiałów z których wykonana jest konstrukcja dachu i jego pokrycie.

Zalet ogrodu na dachu jest wiele, podsumujmy podstawowe z nich:

1. Przedłuża żywotność materiałów. Chroni pokrycie dachowe i termoizolację przed mrozem i nadmiernym nagrzewaniem się, promieniowaniem UV przyspieszającym starzenie materiałów pokryciowych dachu oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Zdecydowanie zmniejsza dobowe różnice temperatury powodujące mikropęknięcia pokrycia dachowego.
2. Zabezpiecza i chroni akustycznie, termicznie i ogniowo. Polepsza współczynnik izolacji termicznej dachu chroniąc przed nadmiernym nagrzewaniem się pomieszczeń latem i oziębianiem się zimą. Zmniejsza poziom hałasu w pomieszczeniach tłumiąc dźwięki o kilka decybeli (ok 8 dB). Zazielenianie ekstensywne uważane jest, jako powłoka z materiałów niepalnych, względnie trudnopalnych.
3. Poprawa mikroklimatu ma miejsce w bezpośrednim otoczeniu dachu oraz w pomieszczeniach znajdujących się bezpośrednio pod konstrukcją dachu. Rośliny wydzielając wilgoć w postaci pary wodnej obniżają temperaturę w upalne dni – dotyczy to choćby okien wychodzących na fragment dachu. Powietrze bezpośrednio nad powierzchnią zielonego dachu ma temperaturę kilka stopni niższą niż otoczenie. W pomieszczeniach pod zielonym dachem zazwyczaj nie ma potrzeby instalacji urządzeń klimatyzacyjnych. Rośliny dodatkowo filtrują powietrze, wyłapując 10-20% zanieczyszczeń zawartych w powietrzu.
4. Pozwala zaoszczędzić pieniądze. Zielony dach zatrzymuje i gromadzi 30-90% wody deszczowej (w zależności od grubości warstwy wegetacyjnej oraz zastosowanego systemu) przez co zdecydowanie zmniejsza jej ilość odprowadzaną do kanalizacji miejskiej. Zielony dach zapewniający naturalną wegetację roślin traktowany jest, jako powierzchnia biologicznie czynna. Stwarza to nowe (zwiększone) możliwości zabudowy gruntu.
5. Jest ekologiczny i estetyczny. Zielony dach to dodatkowa, cenna zielona przestrzeń w naszym otoczeniu, a także jak już wspominaliśmy – powierzchnia dodatkowa biologicznie czynna w świetle przepisów o zagospodarowaniu terenu. O guście się nie dyskutuje ale praktycznie każdy z nas lubi naturę i ceni jej bliskość. A zielony dach kwitnie i zmienia barwy w ciągu roku. Przyciąga i żywi lubiane owady i ptaki. I to wszystko w miejscu gdzie zwykle znajdują się materiały izolacyjne – papa, folia lub inne pokrycia dachowe.

Wymagania i planowanie ogrodu na dachu

Planując ogród na dachu należy w fazie projektowej budynku uwzględnić dodatkowe uwarunkowania z tym związane. Sztuczną, betonową powierzchnię dachu trzeba bowiem przystosować do możliwości przetrzymywania na niej i hodowli a co za tym idzie wzrostu roślin i ich korzeni. Mimo, iż na dachy przeznaczamy często wyhodowaną wcześniej roślinność w postaci gotowych mat, to także i ona potrzebuje odpowiednio przygotowanego podłoża ponieważ wcześniej czy później korzenie roślin przerosną tę warstwę.

Trzeba też pamiętać, że warstwy drenażu, podłoża i porastających go roślin stanowią pewne obciążenie. Zieleń niska tzw. ogród ekstensywny – wymaga zastosowania podłoża i drenażu o łącznej grubości 10-15 cm. Obciążenie 1 m² wyniesie wtedy 100-150 kg/m².

Zieleń wyższa potrzebuje grubszej warstwy ziemi ponieważ posiada większe korzenie i wyższe wymagania pokarmowe, zatem warstwy podłoża muszą być grubsze – powyżej 20 cm. Obciążenie 1 m² dachu wynosi w takim wypadku ponad 200 kg/m². Jeżeli zdecydujemy się na bujny ogród na dachu, konieczne może być wzmocnienie konstrukcji nośnej na etapie projektowania budynku. Pamiętajmy też, że zimą pojawi się dodatkowe obciążenie związane z zalegającym śniegiem.

Warto tu podkreślić dla tych z Państwa którzy boją się tego typu rozwiązań, że dach ekstensywny posiada wszystkie zalety zielonego dachu, a przy tym jest stosunkowo prosty w utrzymaniu i założeniu oraz umiarkowanie lekki. Rośliny na tego typu dachy są proste w utrzymaniu, ‘rosną same’ i wyglądają często niezwykle pięknie i naturalistycznie.

Podstawą dla możliwości założenia ogrodu na dachu jest odporność pokrycia dachowego na przerastanie korzeni. Wymóg ten spełniają stosowane przez nas i dostępne na rynku pokrycia dachowe, materiały sztuczne, takie jak: folie, membrany, papy polimerowo-bitumiczne. Tego typu materiały są idealne pod warstwy podłoża ponieważ szkodliwe dla nich może być zwłaszcza promieniowanie UV. Bardzo ważne jest wykonanie warstwy drenażowo-filtracyjnej, warstwa ta zapewnia zarówno odprowadzenie nadmiaru wody jak i utrzymanie pewnego jej zapasu potrzebnego dla roślin. Do wykonania drenażu służą specjalne mieszanki podłoża, folie kubełkowe, żwir na którym stosuje się filtr chroniący przed zatykaniem przepływu przez zanieczyszczenia.

Warstwą przylegającą do drenażu jest mieszanka skał mineralnych i ziemi lub torfu o grubości zwykle ok 10 cm. Taka grubość podłoża zapewni roślinom dostateczne źródło wilgoci i będzie stanowić magazyn składników pokarmowych i chronić korzenie przed wysychaniem.

Substraty do aranżacji zielonego dachu muszą spełniać określone wymagania. Przede wszystkim podłoże musi się charakteryzować niską zapalnością, gdyż ogród wystawiony jest na intensywne działanie promieni słonecznych. Ważnymi czynnikami są także: odporność na deptanie i erozję,stabilność, zwartość gwarantująca dobre ukorzenienie się roślin i chroniącą przed rozwiewaniem, musi też w pewnym stopniu zatrzymywać wodę i utrzymywać substancje pokarmowe tak by nie były one natychmiast wypłukiwane. Na tak przygotowanym podłożu można dopiero sadzić odpowiednio dobrane gatunki roślin, które poradzą sobie w tak specyficznym środowisku. Są to zazwyczaj rozchodniki, trawy, nie mające szczególnych wymagań glebowych zioła. Przykładem podłoża są substraty dachowe SPG – specjalnie opracowane mieszanki, w skład których wchodzą substancje mineralno-organiczne odwzorowujące ‘zwykłe’ warunki glebowe.

Bardzo ważnym czynnikiem decydującym o wyborze obsadzeń jest nakład pracy, jakiego wymaga pielęgnacja ogrodu na dachu. Rośliny intensywne (zwykle dość wysokie), trzeba nawadniać, nawozić i przycinać. Rośliny ekstensywne, dobrze znoszą silne nasłonecznienie i suszę, nie wymagają pielęgnacji i poza okresowym przeglądem, kontrolą ich stanu i uzupełnianiem braków lub rozsadzaniem zbyt wybujałych egzemplarzy nie wymagają większych zabiegów.