Dachy płaskie z wykończeniem żwirowym lub zielonym ogrodem powinny być bezawaryjne. W praktyce jednak zdarza się, że przeciekają, przemarzają, a roślinność gnije lub usycha. Przyczyną takiego stanu są błędy nie tylko projektantów i wykonawców, ale także użytkowników.
Pierwsze dachy płaskie, na których wierzchnią warstwę wykonano z ze żwiru lub pokryto substratem glebowym i obsadzono roślinami zostały pobudowane niemal 20 lat temu. Było to możliwe dzięki umieszczeniu izolacji wodochronnej poniżej tych warstw, czyli pomiędzy ociepleniem, a warstwą wierzchnią w układzie tradycyjnym lub na konstrukcji pod ocieplenie w układzie dachu odwróconego. „Ukrycie” izolacji przeciwwodnej (wodochronnej)wiązało się z koniecznością użycia lepszych niż dotychczas pap i materiałów bitumicznych.
Nie bez znaczenia było również coraz szersze stosowanie folii PVC i TPO oraz membran EPDM. W razie awarii takiego dachu ustalenie miejsca przecieku jest nie tylko bardzo trudne, ale również dość kosztowne. Niezwykle rzadko miejsce nieszczelności pokrywa się z widocznymi skutkami. A zatem samo sprawdzenie szczelności izolacji przeciwwodnej wiąże się z dużymi nakładami. Wymaga zdjęcia z dużej powierzchni, o ile nie z całego dachu, wszystkich warstw położonych na izolacji przeciwwodnej, a później na ich odbudowanie.
Problemy i wady dachów płaskich na etapie projektowania, budowy i eksploatacji
Dlaczego więc pomimo tej wiedzy, kilkudziesięcioletniego doświadczenia w projektowaniu i budowie dachów z pokryciem żwirowym i roślinnym, stosowania coraz doskonalszych materiałów, tego typu dachy przysparzają użytkownikom wielu zmartwień? Aby udzielić odpowiedzi na postawione pytanie należy prześledzić trzy etapy: projektowania, budowy i eksploatacji dachu odwróconego.
Błędy projektowe dachów płaskich
Na powierzchni dachu temperatura w ciągu roku waha się w przedziale od -30 do +80°C, jest również narażona na działanie promieniowania UV oraz liczne cykle zamarzania i rozmarzania. Zatem rodzaj i właściwości materiałów, z których będzie wykonana izolacja przeciwwodna dachu powinna zapewnić jej bezawaryjne funkcjonowanie w tych warunkach co najmniej przez 15-20 lat.
Przeciekanie, zawilgocenie stropu, zagrzybienie ścian i stropów są najbardziej widocznymi skutkami nieprawidłowo wykonanego dachu. Wady te mogą mieć źródło w błędach powstałych już w trakcie opracowywania projektu dachu. A błędy popełnione na tym etapie zwykle nie tylko są trudne, a wręcz często niemożliwe do usunięcia. O czym więc nie wolno zapomnieć i co powinno znaleźć się w projekcie?
Konstrukcja dachu płaskiego
Przy projektowaniu dachu należy brać pod uwagę jego funkcję:
- użytkową – przewidzianą dla ciągłej obecności osób, umieszczenia zieleni z uprawą dachową ekstensywną lub intensywną
- nieużytkową – z powierzchnią żwirową, przewidzianą do wejścia tylko w celu konserwacji.
Dla każdej z tych funkcji powinna zostać zaprojektowana nie tylko odpowiednio wytrzymała konstrukcja dachu, ale także dobrana właściwa izolacja przeciwwodna. Wyznaczenie odpowiedniego nachylenia połaci dachu ma duże znaczenie dla zapewnienia odprowadzenia z niej wody. Niestety w projektach często zapomina się, że przy spadku poniżej 5% (kąt nachylenia mniejszy niż 3°) – z powodu dopuszczalnych tolerancji równości podłoża, grubości materiałów, zakładów, wzmocnień itp – możliwe jest powstawanie zastoin wody lub co najmniej dochodzi do utrudnień jej odpływu, na co powinna być odporna, a często nie jest, wskazana w dokumentacji izolacja przeciwwodna.
Warstwy dachu płaskiego
W projekcie dachu płaskiego, na którym planuje się umieszczenie nad izolacją przeciwwodną jeszcze kolejnych warstw, należy zapewnić dla nich miejsce. Ich rodzaj i grubość pozwala obliczyć grubość dachu. Tu częstym błędem projektowym jest traktowanie trawy jako uprawy ekstensywnej, która nie wymaga co najmniej 20 cm warstwy podłoża. Skutkiem tego jest projektowanie zbyt niskich attyk, ścianek świetlików i okien dachowych. To zaś z kolei utrudnia, a nawet czasami uniemożliwia właściwe wykonanie obróbek izolacji przeciwwodnej na tych elementach.
Ważne jest również, aby w projekcie były wyszczególnione i ułożone w odpowiedniej kolejności wszystkie warstwy przekrycia. Poważnym błędem jest pominięcie geowłókniny oddzielającej izolację przeciwwodną od warstwy znajdującej się powyżej, czyli warstwy drenażowej lub dociążającej, które trąc o izolację powoduje jej uszkodzenie i nieszczelność.
Podczas projektowania dachów zielonych, nie można także zapominać o stosowaniu zabezpieczeniu izolacji przeciwwodnej przed przerastaniem korzeniami. W opracowaniach nierzadko wyszczególniane są rzetelnie wszystkie kolejne warstwy dachu nad izolacją wodochronną, bez jednoznacznego wskazania, że mogą być stosowane wyłącznie na materiale odpornym na przerastanie korzeniami lub po oddzieleniu materiałem odpornym na przerastanie korzeni.
Ochrona cieplna
Dla każdego rodzaju dachu powinny być przeprowadzone obliczenia cieplno-wilgotnościowe. Ma to na celu nie tylko dobór odpowiedniej grubości izolacji termicznej, ale również wyeliminowanie możliwości kondensowania się pary wodnej w warstwach dachu i wyeliminowanie warunków sprzyjających rozwojowi pleśni na stropie i ścianach od strony wnętrza.
Obliczenia powinny uwzględniać również miejsca wokół okien dachowych, świetlików, wyłazów itp. Są to miejsca, w których najczęściej występuje przemarzanie i dogodne warunki do rozwoju pleśni. Skondensowana w warstwach dachu para wodna, jeśli nie ma zapewnionej dostatecznej wentylacji?? przegrody, pojawia się zwykle na suficie i ścianie w postaci zacieków, purchli i łuszczącej się powłoki malarskiej, co czasami sprawia wrażenie przeciekania izolacji wodochronnej.
Izolacja przeciwwodna
Ta warstwa na każdym dachu płaskim, niezależnie od jego funkcji ma kluczowe znaczenie. Bardzo ważne jest, aby opisanie jej w dokumentacji projektowej nie ograniczało się wyłącznie do wskazania typu materiału lub nazwy sytemu izolacji przeciwwodnej.
Brak w projekcie opracowania detali: wpustów dachowych, odwodnień, dylatacji, przepustów, przebić, obróbek attyk, kominów itp. może świadczyć, że w trakcie projektowania elementy te zostały pominięte. W takiej sytuacji nie wydaje się słuszne, aby później za właściwe ich rozmieszczenie i montaż całkowitą odpowiedzialność ponosił wykonawca.
Błędy wykonawcze – materiał
Współcześnie produkowane materiały do izolacji przeciwwodnej dachów zielonych lub pokrytych warstwą żwiru są zwykle dość zaawansowane technologicznie. Od wielu lat producenci nie ograniczają się do wprowadzania na rynek samodzielnie funkcjonujących produktów, ale oferują kompletne systemy izolacji oparte na kompatybilnych i wzajemnie uzupełniających się materiałach.
Dlatego też dobra znajomość nowoczesnych technologii oraz stosowanie się do reguł właściwego ich montażu decydują o jakości prac realizowanych przez firmy wykonawcze.
Zamienniki materiałów
Błędem jest stosowanie „tak samo dobrych, ale tańszych” zamienników, czyli innych materiałów niż przewidziane przez producenta w określonym systemie lub dobranych i opisanych w dokumentacji projektowej. Zwykle taka zamiana nie jest poprzedzona dość wnikliwym sprawdzeniem, które pozwala ustalić czy właściwości materiałów zamiennych są całkowicie odpowiednie. Uzyskane „oszczędności” na różnicy w cenie materiału są zwykle pozorne i niewspółmierne do kosztów ewentualnych późniejszych napraw.
Geowłóknina
Izolacja przeciwwodna powinna być zawsze odseparowana od kolejnych warstw dachu. Układanie bezpośrednio na niej mat drenażowych, wysypywanie substratu glebowego, balastu żwirowego, ustawianie stopek płyt chodnikowych jest dużym błędem.Może udałoby się Panu dopisać tu jeszcze dwa zdania?
Folia przeciwkorzenna
Na dachach zielonych izolacja przeciwwodna powinna być zabezpieczona przed przerastaniem korzeniami. Tylko niektóre izolacyjne są na to odporne, co zwykle producenci wyraźnie zaznaczają. Większość izolacji nie ma takich właściwości. Wykonawcy, którzy twierdzą, że folia profilowana (mata drenażowa) lub geowłóknina są wystarczającym zabezpieczeniem, narażają inwestora na kosztowne naprawy.
Żwir
Na dachach balastowych (żwirowych), na których izolacja przeciwodna jest dociskana przez warstwę obciążającą, poważne konsekwencje niesie za sobą również brak ułożenia przez wykonawcę odpowiedniej masy balastu. Jego rodzaj i ilość powinna być obliczona, w zależności od obciążenia wiatrem i podana w dokumentacji projektowej. Masy balastu nie należy w żadnym razie zmniejszać, ani zwiększać. W pierwszej sytuacji, aby nie doszło do awarii polegającej na poderwaniu warstw pokrycia, w drugiej, aby zbędnie nie obciążać konstrukcji.
Błędy wykonawcze – izolacja przeciwwodna
Podczas jej wykonania najczęstszą przyczyną popełniania błędów przez wykonawców jest brak znajomości stosowanych technologii i brak odpowiednio wykwalifikowanego zespołu pracowników. Większość producentów materiałów budowlanych, w tym również producenci materiałów izolacji przeciwwodnych dachów prowadzą szkolenia, a także publikują zalecenia, instrukcje i wytyczne dotyczące właściwego wykonywania prac montażowych.
W opracowaniach tych zwykle drobiazgowo opisane są zarówno właściwości materiałów, jak również zakres ich stosowania i sposób odpowiedniego wbudowania. Niestety, na budowach nierzadko mamy do czynienia z rutynowym podejściem do realizowanych prac, często nawet niezgodnym z zasadami sztuki budowlanej.
Szczelność
Właściwe wykonanie izolacji przeciwwilgociowej zwykle zależy od użycia specjalistycznego sprzętu. Każda technologia montażu pokryć: czy to mocowanych mechanicznie i łączonych na zakładach, klejonych, czy też zgrzewanych gorącym powietrzem, spalinami, bądź też zgrzewanych płomieniem, wymaga umiejętności zastosowania innego rodzaju urządzeń. W technologiach klejonych brak szczelności połączeń wynika zwykle z niedostatecznej jakości przygotowania łączonych zakładów lub złych warunków atmosferycznych, w jakich są prowadzone prace.
Częściej jednak błędy towarzyszą wykonywaniu połączeń pasów izolacji przeciwwodnych z termozgrzewalnych materiałów bitumicznych, przede wszystkim pap. Przegrzanie ogniem z palnika masy asfaltowej może powodować utratę właściwości materiału izolacyjnego szybkie jego „zestarzenie”, a w ślad za tym brak szczelności izolacji. Takie ryzyko przegrzania praktycznie nie występuje przy zastosowaniu materiałów izolacyjnych zgrzewanych gorącymi spalinami lub gorącym powietrzem.
Temperatury zgrzewania są tu zbyt niskie, aby doszło do uszkodzeń materiału izolacji przeciwwodnej dachu. Jednakże podczas każdego użycia urządzeń do zgrzewania, wykonawca musi zwracać uwagę, aby nie doszło do uszkodzenia, warstwy izolacji termicznej, która w systemie dachu tradycyjnego umieszczana jest pod izolacją przeciwwodną.
Obróbki
Błędy popełniane są również przy uszczelnianiu detali. Na przykład brak przygotowania w podłożu odpowiedniego zagłębienia do montażu wpustu dachowego powoduje, że po położeniu izolacji, woda nie spływa w całości z dachu, a pozostaje tuż przy odpływie. Z kolei zamontowanie wpustu dachowego zbyt blisko ściany attyki lub komina praktycznie eliminuje możliwość wykonania szczelnych obróbek tych elementów. Wtedy bywa, że wykonawcy sięgają po „metodę” doszczelniania tych miejsc różnego rodzaju kitami. Jest to bardzo zawodne i z pewnością nietrwałe.
Czasami wykonawcy zapominają o odpowiednim przygotowaniu – wyłagodzeniu naroży wewnętrznych, utworzonych przez płaszczyznę dachu oraz ściany attyk i kominów. Powinny być one wykonane fasetami z zaprawy cementowej o promieniu co najmniej 5 cm lub stosując kliny ze styropianu, polistyrenu ekstrudowanego lub impregnowanego drewna. Jest to konieczne przy wykonywaniu izolacji z papy i zapobiega jej uszkodzeniom w miejscu załamania.
Organizacja prac
Ma duże znaczenie, ponieważ czasami uszkodzenia powodują sami wykonawcy. Zdarza się, że oczyszczone i zagruntowane podłoże czeka przez dłuższy czas na położenie warstwy izolacji przeciwwodnej. Efektem jest zabrudzenie podłoża, które grozi nietrwałym połączeniem z izolacją przeciwwodną.
Bywa też, że na dopiero co położonym pokryciu ?? stawia się ciężkie butle gazowe, układa sprzęt lub w jego pobliżu wykonuje się obróbki elementów metalowych przy użyciu ostrych narzędzi bez odpowiedniego zabezpieczenia położonej izolacji przeciwwodnej dachu.
Zdarza się także podziurawienie izolacji pokrycia wkrętami przy późniejszym montażu obróbek blacharskich, czy też zbyt niskie, poniżej 20 cm od poziomu gotowego pokrycia, kołkowanie ocieplenia ścian attyk. Warto więc na koniec robót przeprowadzić próbę szczelności izolacji przeciwwodnej przez zalanie całego dachu wodą na okres co najmniej 3 dni.
Błędy eksploatacyjne
Nie tylko od projektantów i wykonawców, ale także od mieszkańców zależy to, jak długo bez awarii będzie funkcjonował dach zielony lub wykończony żwirem. Dlatego każdemu właścicielowi domu z tego typu dachem powinna zostać przekazana instrukcja korzystania z niego i przeprowadzania zabiegów konserwujących.
Zmiana funkcji dachu
Niektórzy właściciele domów uważają, że przeznaczenie dachu, z uwagi na to, że jest płaski może być dowolnie zmieniane. Bardzo często są więc na nim ustawiane różnego rodzaju urządzenia, których montażu nikt nie przewidywał ani w trakcie projektowania dachu, ani też w czasie jego wykonywania. Stawiane są centrale wentylacyjne, klimatyzacyjne, anteny telewizyjne. Urządzenia te połączone są z instalacją wewnętrzną poprzez wykonywane w tym celu przebicia stropów lub attyk, przez które prowadzą nierzadko bezładnie położone przewody. Każdy z tych elementów może mieć negatywny wpływ na trwałość izolacji dachu, może też zwiększyć jego obciążenie.
Również zmiana funkcji dachu z nieużytkowej na użytkową lub odwrotnie powinna być skonsultowana z projektantem, ponieważ zmieniają się parametry eksploatacyjne, przede wszystkim obciążenie i warunki cieplno-wilgotnościowe dachu, szczególnie z powodu usunięcia ocieplenia z dachu odwróconego. Ponadto może być konieczne przebudowanie lub ocieplenie attyk, podwyższenie kominów itp.
Nieodpowiednia konserwacja
Bardzo częstym błędem w trakcie eksploatacji dachów płaskich jest ich niewłaściwa konserwacja lub zupełny jej brak. Regularnych przeglądów wymagają skrzynki kontrolne, przelewy awaryjne i wpusty dachowe. Trzeba je co pewien czas czyścić i sprawdzać czy właściwie działają.
Roślinność
Widocznym objawem nieprawidłowego funkcjonowania dachu zielonego jest usychanie, gnicie i choroby roślin. Najmniej wysiłku wymagają dachy ekstensywne – wystarczy, że będą nawożone zgodnie z zaleceniami, usuwane zostaną obumarłe części roślin, uzupełnione ubytki podłoża powstałe w wyniku erozji.
Dachy z warstwą trawy potrzebują odpowiedniej grubości warstwy podłoża (min. 20cm). W uprawie trawa wymaga systematycznego koszenia i codziennego podlewania. Zbyt obfite może spowodować gnicie trawnika, natomiast zbyt skąpe – jego usychanie.
Na dachu z roślinnością typu intensywnego (krzewami i niskimi drzewami) trzeba uważać – niedopuszczalne jest wbijanie w ziemię jakichkolwiek elementów (na przykład drewnianych lub metalowych podpór dla drzewek) bez wiedzy i zgody konstruktora. Może okazać się, że uszkodzą one warstwę izolacji przeciwwodnej i trzeba ją będzie wymienić na nową. A to kosztowne przedsięwzięcie.
Odśnieżanie
Usuwanie śniegu powinno ograniczyć się tylko do zdjęcia z dachu jego nadmiaru. Na dachach z zielonych lub z pokryciem żwirowym, przy odśnieżaniu nawet łopatami bez okuć metalowych, łatwo uszkodzić nie osłonięte pionowe izolacje obróbek attyk, ścianek rozgraniczających i kominów wentylacyjnych.